Cổ phiếu quỹ là gì? Hoạt động mua bán cổ phiếu quỹ ảnh hưởng gì tới thị trường chứng khoán?

Thị trường chứng khoán Việt Nam trong 2 năm gần đây chứng kiến nhiều thương vụ giao dịch mua bán cổ phiếu quỹ có quy mô lớn. Nếu thời điểm tháng 3/2020 thị trường lao dốc mạnh nhiều doanh nghiệp thực hiện việc mua cổ phiếu quỹ để đỡ giá cổ phiếu cho doanh nghiệp thì những tháng gần đây nhiều doanh nghiệp niêm yết lớn trên sàn như VHM (Vinhomes) hay VCG (Vinaconex)…đã có những thương vụ bán cổ phiếu quỹ cực lớn thu về hàng trăm tỷ đồng.

Vậy, cổ phiếu quỹ là gì? Đặc điểm của loại hình của cổ phiếu này là gì? Mục đích và hạn chế của hoạt động này là gì? Ảnh hưởng của những giao dịch mua bán cổ phiếu quỹ đến thị trường chứng khoán như thế nào? Cùng theo dõi bài viết dưới đây để tìm lời đáp cho những thắc mắc trên nhé!

1. Tổng quan về cổ phiếu quỹ

1.1 Cổ phiếu quỹ là gì?

Cổ phiếu quỹ là gì?

Cổ phiếu quỹ (Treasury Stock) là loại cổ phiếu đang lưu hành, đã được công ty đại chúng phát hành trước đó, sau đó chính công ty đó mua lại bằng nguồn vốn hợp pháp.

Cổ phiếu quỹ sau đó có thể được công ty nắm giữ vô thời hạn, được bán lại ra thị trường hoặc thậm chí công ty có thể hủy bỏ chúng và chúng sẽ viễn không được lưu hành trên thị trường.

Như vậy, nhà đầu tư hay cổ đông nắm giữ cổ phiếu quỹ cũng chính là chủ của công ty đó. Nói cách khác, cổ phiếu quỹ có thể được hiểu là một loại cổ phiếu chung của tất cả các cổ đông trong công ty và mỗi nhà đầu tư sẽ nắm giữ một mức % cổ phiếu khác nhau.

Việc mua bán cổ phiếu quỹ còn được xem là một kênh đầu tư quan trọng trong đó các công ty “tự đầu tư” vào chính cổ phiếu của mình và đó cũng là một hình thức hiệu quả để điều tiết giá cổ phiếu.

Hoạt động mua bán cổ phiếu đã phát hành của chính công ty đó được pháp pháp luật và thông lệ quốc tế cho phép và thừa nhận.  

Thông tin về cổ phiếu quỹ được thể hiện ngay trong báo cáo tài chính của doanh nghiệp với số lượng cổ phiếu quỹ mà doanh nghiệp đó nắm giữ. Trên bảng cân đối kế toán, khi doanh nghiệp mua lại cổ phiếu thì số cổ phiếu này ghi âm ở vốn chủ sở hữu ở mục cổ phiếu quỹ.

Trước đây, khi số cổ phiếu quỹ tăng lên thì làm giảm vốn chủ sở hữu nhưng vốn điều lệ không đổi. Tuy nhiên, Quy định mới tại Luật Chứng khoán 2019 có hiệu lực từ ngày 1/1/2021 yêu cầu việc sử dụng nguồn vốn để mua lại cổ phiếu của chính mình phải đi kèm với việc giảm vốn điều lệ.

Thông tin cổ phiếu quỹ của công ty cổ phần Vinhomes (mã cổ phiếu VHM)

Xem thêm: Chia tách cổ phiếu là gì? Liệu đây có phải cơ hội đầu tư tốt?

1.2 Những đặc điểm khác biệt của cổ phiếu quỹ so với cổ phiếu phổ thông

Dưới đây là những đặc điểm khác biệt của cổ phiếu quỹ so với cổ phiếu phổ thông trên thị trường:

• Do thực hiện mua cổ phiếu quỹ từ nguồn vốn hợp pháp nên việc doanh nghiệp mua cổ phiếu đang lưu hành sẽ làm giảm nguồn vốn chủ sở hữu cũng như giá trị sổ sách của doanh nghiệp đó một lượng bằng giá trị cổ phiếu đã mua vào.
• Đây là loại cổ phiếu không được trả cổ tức bằng tiền cũng không được thưởng/trả bằng cổ phiếu.
• Cổ đông nắm giữ cổ phiếu quỹ không có quyền biểu quyết trong các hoạt động của công ty và không được thu mua các loại cổ phiếu mới hay mua cổ phiếu ưu đãi.
• Cổ phiếu quỹ là một trong những loại tài khoản vốn chủ sở hữu được báo cáo trên báo cáo bảng cân đối kế toán dưới phần vốn chủ sở hữu cổ phiếu như một tài khoản vốn đối ứng (Contra equity account).
• Khi thực hiện các hoạt động giao dịch mua/bán cổ phiếu quỹ, doanh nghiệp không ghi nhận lãi/lỗ mà chỉ ghi nhận việc tăng/giảm nguồn vốn.
• Có quy định về số lượng cổ phiếu quỹ mà các công ty có thể nắm giữ và tổng số cổ phiếu không được vượt quá tỷ lệ vốn hóa ban đầu.

2. Mục đích của việc doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ là gì?

Mục đích của việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu đã phát hành của chính mình

Hoạt động mua/bán cổ phiếu quỹ khá phổ biến trên thị trường chứng khoán và việc thực hiện sẽ có khác biệt tùy thuộc vào tình hình và chính sách của từng công ty.

2.1 Cổ phiếu quỹ được xem như một kênh đầu tư – Mua đi bán lại

Thông thường, hoạt động mua cổ phiếu quỹ có thể giúp doanh nghiệp tối ưu khoản đầu tư hay sử dụng nguồn tiền nhàn rỗi một cách hiệu quả nhất. Khi một công ty phát đi tín hiệu mua cổ phiếu quỹ cho thấy lãnh đạo công ty đang cho rằng cổ phiếu của họ đang bị định giá thấp hơn so với giá trị thực.

Trong thời điểm thị trường lao dốc, tâm lý nhà đầu tư phản ứng tiêu cực và bán tháo ồ ạt, dẫn đến thiếu thanh khoản, nhiều doanh nghiệp đã thực hiện việc mua cổ phiếu quỹ để đỡ giá cổ phiếu cho doanh nghiệp mình.

Mặt khác, cũng do giá cổ phiếu giảm sâu, nên nhiều doanh nghiệp tận dụng cơ hội này để mua vào với giá rẻ, sau đó chờ khi thị trường tăng trưởng thì tiến hành bán ra với mục đích ăn mức chênh lệch. Đây cũng được coi là một khoản đầu tư tài chính, tạo ra lợi nhuận tương đối cho các doanh nghiệp. Lợi nhuận không hẳn là lớn, nhưng ít nhất tạo ra một nguồn thu nhập bất thường cho doanh nghiệp.

Mua cổ phiếu quỹ và bán lại trên thị trường để thu lời

2.2 Mua cổ phiếu quỹ là phương pháp bình ổn giá cổ phiếu và đảm bảo lợi ích cho cổ đông

Việc doanh nghiệp đứng lên mua cổ phiếu quỹ chính là biện pháp đảm bảo cho lợi ích cổ đông khi giá cổ phiếu đi xuống. Sau khi doanh nghiệp mua vào cổ phiếu quỹ, số lượng cổ phiếu lưu hành trên thị trường sẽ giảm xuống, hạ nguồn cung và tạo động lực cổ phiếu tăng giá trở lại.

Việc giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành cũng là cách tăng giá trị cổ phần của mỗi cổ đông, từ đó gia tăng niềm tin của các cổ đông cũng như nhà đầu tư bên ngoài hay như một khẳng định cho các cổ đông thấy công ty đang hoạt động tốt, dù giá cổ phiếu giảm sâu.

Ngoài ra, hoạt động bán cổ phiếu quỹ sẽ tác động cung cầu, bên cạnh đó với thanh khoản cao của thị trường cổ phiếu hiện nay sẽ dễ dàng hấp thụ lượng cổ phiếu quỹ của các doanh nghiệp bán ra.

2.3 Giảm thiểu sự pha loãng cổ phiếu và tăng quyền kiểm soát công ty

Việc mua cổ phiếu quỹ còn có mục đích tránh nguy cơ doanh nghiệp bị thao túng quyền kiểm soát công ty. Cụ thể là ngăn chặn các vụ thâu tóm thù địch khi ban quản lý của công ty không muốn thương vụ mua lại được thông qua.

Mặt khác, khi công ty mua cổ phiếu quỹ rồi hủy cũng là một cách làm giảm vốn điều lệ trong trường hợp cần thiết.

2.4 Doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ để cải thiện các chỉ số tài chính

Mua cổ phiếu quỹ để cải thiện các chỉ số tài chính

Nếu việc mua cổ phiếu có động cơ hợp lý và được quản lý tốt sẽ góp phần cải thiện các chỉ số tài chính. Cụ thể, việc thu mua cổ phiếu quỹ trực tiếp làm giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường, từ đó gián tiếp làm tăng tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA), tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tỷ suất thu nhập trên cổ phần (EPS)… Việc cải thiện những chỉ số quan trọng này làm tăng độ hấp dẫn của cổ phiếu trong mắt nhà đầu tư và có thể làm tăng giá cổ phiếu.

Xem thêm: Chỉ số ROA là gì? Chỉ số roa như thế nào là tốt?

2.4 Doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ để tạo nguồn cổ phiếu thưởng

Nhiều doanh nghiệp có thể mua lại cổ phiếu quỹ để tạo nguồn phát hành cổ phiếu ESOP – một loại cổ phiếu thưởng cho cho cán bộ quản lý cấp cao hay có thành tích kinh doanh xuất sắc với mục đích tạo động lực, kích thích sáng tạo, giữ chân nhân sự cốt cán.

3. Hạn chế của cổ phiếu quỹ

Cũng giống như bất kỳ loại cổ phiếu nào, cổ phiếu quỹ cũng tồn tại những nhược điểm nhất định như:

• Khi doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ sẽ dẫn đến giảm nguồn tiền mặt để phục vụ cho hoạt động sản xuất và kinh doanh. Ví dụ: Công ty cổ phần Vincom Retail chi hơn 1.950 tỷ đồng mua cổ phiếu quỹ cùng thời điểm với Vinhomes. Tuy vậy, dịch bệnh đã ảnh hưởng mạnh đến các đơn vị cho thuê mặt bằng trung tâm thương mại như công ty này. Giá cổ phiếu VRE hơn một năm rưỡi qua cũng diễn biến tiêu cực, chưa thể sinh lời.
• Cổ phiếu quỹ thường dễ bị lạm dụng, gây ảnh hưởng tới an toàn tài chính của công ty và gây thiệt hại đến các cổ đông khác trong doanh nghiệp.
• Trong một số trường hợp, việc doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ có thể khiến giá cổ phiếu trên thị trường không đổi hay thậm chí là tiếp tục giảm.
• Cuối cùng, khi một doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ có thể tác động đến tâm lý nhà đầu tư, khiến họ hoài nghi về tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp, hay làm giảm sút niềm tin của các nhà đầu tư cũng như cổ đông của doanh nghiệp.

4. Những quy định pháp lý về hoạt động mua/bán cổ phiếu quỹ

Những quy định pháp lý về hoạt động mua/bán cổ phiếu quỹ

Các quy định về hoạt động mua/bán cổ phiếu quỹ được quy định trong Luật chứng khoán 2019 có hiệu lực từ đầu năm 2021 với một số thay đổi so với trước đây, bao gồm cả điều kiện để mua lại cổ phiếu, trường hợp không được mua lại.

Luật cũng quy định doanh nghiệp không được mua lại cổ phiếu của chính mình cho đến khi hoàn thành việc xử lý số cổ phiếu quỹ đã mua trước đó. Những quy định mới khiến doanh nghiệp cân nhắc kỹ trong việc mua cổ phiếu quỹ như một công cụ để bình ổn giá cổ phiếu hoặc để đầu tư “lướt sóng” như trước đây và thực tế trong thời gian gần đây nhiều doanh nghiệp đã đẩy nhanh việc bán cổ phiếu quỹ của mình.

Ví dụ: Tập đoàn Hoa Sen trước đó đã thông báo mua 22 triệu cổ phiếu quỹ nhưng vì quy định mới nên phải dừng lại và đang chốt quyền để xin ý kiến cổ đông.

Cụ thể:

4.1 Điều kiện để mua cổ phiếu cổ phiếu quỹ

Công ty đại chúng mua lại cổ phiếu của chính mình phải đáp ứng các điều kiện sau đây:

1. Có quyết định của Đại hội đồng cổ đông thông qua việc mua lại cổ phiếu để giảm vốn điều lệ, phương án mua lại, trong đó nêu rõ số lượng, thời gian thực hiện, nguyên tắc xác định giá mua lại;
2. Có đủ nguồn để mua lại cổ phiếu từ các nguồn sau đây: thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, quỹ khác thuộc vốn chủ sở hữu được sử dụng để bổ sung vốn điều lệ theo quy định của pháp luật;
3. Có công ty chứng khoán được chỉ định thực hiện giao dịch, trừ trường hợp công ty chứng khoán là thành viên của Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam mua lại cổ phiếu của chính mình;
4. Đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật trong trường hợp công ty đại chúng thuộc ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện;

Công ty đại chúng không được mua lại cổ phiếu của chính mình trong các trường hợp sau đây:

1. Đang có nợ phải trả quá hạn căn cứ vào báo cáo tài chính năm gần nhất được kiểm toán; trường hợp thời điểm dự kiến mua lại cổ phiếu quá 06 tháng kể từ thời điểm kết thúc năm tài chính, việc xác định nợ quá hạn được căn cứ vào báo cáo tài chính 06 tháng gần nhất được kiểm toán hoặc soát xét;
2. Đang trong quá trình chào bán, phát hành cổ phiếu để huy động thêm vốn.

Ngoài ra, theo quy định, các công ty chỉ được mua không quá 30% tổng số cổ phần phổ thông đã được bán trước đó, hoặc một phần hay toàn bộ cổ phiếu ưu đãi đã bán kèm theo một số quy định bao gồm:

• Hội đồng quản trị có quyền mua lại nhưng không được quá 10% tổng số cổ phần đã chào bán của từng loại trong vòng 12 tháng.
• Hội đồng quản trị có thể tự quyết định giá cổ phần mua lại, nhưng giá mua không được cao hơn giá thị trường tại thời điểm đó.

Xem thêm: Chứng khoán là gì? 2 sàn chứng khoán nổi tiếng nhất Việt Nam

4.2 Điều kiện để bán cổ phiếu cổ phiếu quỹ

Với lượng cổ phiếu quỹ đã mua trước thời điểm Luật Chứng khoán 2019 có hiệu lực, doanh nghiệp được bán hoặc dùng làm cổ phiếu thưởng. Còn hiện tại, doanh nghiệp sẽ tiến hành hủy lượng cổ phiếu quỹ đã mua, đồng thời không được chào bán cổ phần tăng vốn trong vòng 6 tháng kể từ ngày kết thúc việc mua cổ phiếu quỹ.

Ngoài ra, các công ty chứng khoán mua lại cổ phiếu của mình để sữa chữa lỗi giao dịch cũng có thể bán trước thời hạn 6 tháng.

Bên cạnh đó, công ty cũng cần phải đưa ra được phương án bán cụ thể trong đó nên rõ thời gian thực hiện cũng như nguyên tắc xác định giá. Trước khi bán cổ phiếu quỹ, công ty cần có một công ty chứng khoán được chỉ định trước để thực hiện các giao dịch.

5. Cách thức thực hiện mua/bán cổ phiếu quỹ trên thị trường diễn ra như thế nào?

Để thực hiện các giao dịch mua/bán cổ phiếu quỹ, các công ty sẽ phải thực hiện niêm yết cổ phiếu quỹ của mình trên sở giao dịch chứng khoán hoặc thông qua một bên trung gian thứ 3 (thường là công ty chứng khoán được chỉ định).

Các nguyên tắc mà một doanh nghiệp mua/bán cổ phiếu quỹ được quy định trong Điều 8 Thông tư 120/2020/TT-BTC, cụ thể:

Điều 8. Công ty đại chúng giao dịch cổ phiếu của chính mình:

1. Công ty đại chúng mua lại cổ phiếu của chính mình trên hệ thống giao dịch chứng khoán phải tuân thủ các quy định sau đây:

a) Công ty đại chúng phải thực hiện giao dịch mua lại cổ phiếu của chính mình theo đúng nội dung đã công bố thông tin theo quy định tại khoản 4 Điều 37 Luật Chứng khoán.

b) Nguyên tắc xác định giá đặt mua lại cổ phiếu của chính mình của công ty đại chúng theo phương thức khớp lệnh hoặc thỏa thuận được quy định như sau:

• Giá đặt mua ≤ Giá tham chiếu + (Giá tham chiếu x 50% Biên độ dao động giá cổ phiếu).
• Khối lượng đặt mua: Trong mỗi ngày giao dịch, tổng khối lượng đặt mua tối thiểu là 3% và tối đa là 10% khối lượng giao dịch đã đăng ký với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (khối lượng đặt mua không bao gồm khối lượng hủy lệnh và quy định này được miễn trừ khi khối lượng mua còn lại ít hơn 3%).

Quy định này áp dụng cho tới khi công ty đại chúng hoàn tất giao dịch mua lại cổ phiếu của chính mình với khối lượng đã đăng ký với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.

2. Công ty đại chúng mua lại cổ phiếu của chính mình được bán ra cổ phiếu sau khi mua lại theo quy định tại khoản 7 Điều 36 Luật Chứng khoán. Việc bán ra cổ phiếu thực hiện trên hệ thống giao dịch chứng khoán theo quy chế giao dịch của Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam hoặc ngoài hệ thống giao dịch chứng khoán theo quy định pháp luật về đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán.

Ngoại trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, công ty đại chúng mua lại cổ phiếu của chính mình trước ngày 01/01/2021 bán ra cổ phiếu đã mua lại theo phương thức khớp lệnh hoặc thỏa thuận như sau:

• Giá đặt bán ≥ Giá tham chiếu – (Giá tham chiếu x 50% Biên độ dao động giá cổ phiếu).
• Khối lượng đặt bán: trong mỗi ngày giao dịch, tổng khối lượng đặt bán tối thiểu từ 3% và tối đa là 10% khối lượng giao dịch đã đăng ký với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (khối lượng đặt bán không bao gồm khối lượng hủy lệnh và quy định này được miễn trừ khi khối lượng bán còn lại ít hơn 3%).

6. Một số lưu ý trong giao dịch mua/bán cổ phiếu quỹ

Một số lưu ý trong giao dịch mua/bán cổ phiếu quỹ

Hoạt động mua/bán cổ phiếu quỹ là rất phổ biến ở nhiều doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh và đầu tư. Tuy nhiên, để có quyết định hiệu quả, doanh nghiệp cần đặc biệt chú ý đến thời điểm mua/bán hợp lý.

Thời điểm thích hợp để mua vào cổ phiếu quỹ

Mặc dù thời điểm mua cổ phiếu quỹ ở mỗi doanh nghiệp sẽ có sự khác biệt, nhưng nhìn chung thời điểm giá cổ phiếu đang giảm là thích hợp nhất để thu mua cổ phiếu quỹ. Đơn giản, lúc cổ phiếu giảm thì số vốn để mua vào sẽ ít hơn và doanh nghiệp cũng có nhiều cơ hội để đẩy giá tăng trở lại hơn.

Thời điểm thích hợp để bán cổ phiếu quỹ

Theo các chuyên gia, thời điểm thích hợp để bán cổ phiếu quỹ là lúc giá cổ phiếu đang cao hơn hoặc bằng giá trị hợp lý của cổ phiếu. Dù vậy, doanh nghiệp cũng nên tránh thời điểm giá lên quá cao, có thể dẫn tới các phát sinh mâu thuẫn về sau giữa các cổ đông. Do đó, khi mua/bán cổ phiếu quỹ cần cân nhắc đến quyền, lợi ích của tất cả các cổ đông.

Việc xác định chính xác giá hợp lý của cổ phiếu hay lựa chọn thời điểm thích hợp nhất để phát hành cổ phiếu quỹ ra thị trường vô cùng khó khăn, nên đòi hỏi lãnh đạo doanh nghiệp phải có khả năng đánh giá thị trường cực tốt, có tính toán kỹ lưỡng, cân đối nguồn vốn tốt và đồng thời lên sẵn phương án dự phòng cần thiết.

Xem thêm: Top những cổ phiếu tăng trưởng tốt tính đến quý 3 năm 2021

7. Lời kết

Có thể thấy, hoạt động giao dịch mua/bán cổ phiếu quỹ là một hình thức đầu tư có hiệu quả được nhiều doanh nghiệp lựa chọn. Không chỉ là kênh đầu tư từ chính cổ phiếu của mình, việc mua cổ phiếu quỹ còn là phương thức hiệu quả để điều tiết giá cổ phiếu cũng như xây dựng niềm tin cho cổ đông cũng như nhà đầu tư bên ngoài.

Tuy nhiên, việc lựa chọn thời điểm thích hợp để thực hiện mua/bán cổ phiếu quỹ không hề đơn giản và đòi hỏi doanh nghiệp có kế hoạch cụ thể và kỹ lưỡng.

Thông thường khi phát đi thông tin mua cổ phiếu quỹ, giá cổ phiếu của doanh nghiệp đó thường tăng lên. Do đó, nhà đầu tư cũng có thể dựa vào thông tin doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ cộng với những tiêu chí chọn cổ phiếu phù hợp để có quyết định đầu tư đúng đắn.